تکثیر گیاهان از طریق قلمه‌زدن یکی از روش‌های رایج در باغبانی و کشاورزی است. اما بسیاری از گیاهان بدون کمک گرفتن از مواد کمکی قادر به ریشه‌زایی سریع و موثر نیستند. اینجاست که هورمون ریشه‌زایی وارد عمل می‌شود. در این مقاله، به‌طور کامل بررسی می‌کنیم که هورمون ریشه‌زایی چیست، انواع آن کدام‌اند، چگونه عمل می‌کند، و بهترین روش‌های استفاده از آن برای افزایش موفقیت در قلمه‌زنی چیست.
فهرست مطالب
هورمون ریشه‌زایی چیست؟
هورمون ریشه‌زایی (Rooting Hormone) ترکیبی از مواد شیمیایی یا طبیعی است که به گیاهان کمک می‌کند تا ریشه‌های جدیدی تولید کنند. این هورمون‌ها با تحریک سلول‌های گیاه به تقسیم و رشد، باعث تسریع در فرآیند ریشه‌زایی قلمه‌ها می‌شوند.
چرا استفاده از هورمون ریشه‌زایی مهم است؟
بسیاری از گیاهان بدون کمک گرفتن از هورمون ریشه‌زایی، یا اصلاً ریشه نمی‌زنند یا مدت زمان زیادی برای ریشه‌دهی نیاز دارند. استفاده از این هورمون مزایای زیر را دارد:
- افزایش درصد موفقیت در قلمه‌زنی
- تسریع در زمان ریشه‌زایی
- تولید ریشه‌های قوی‌تر و سالم‌تر
- کاهش احتمال بیماری و پوسیدگی قلمه‌ها
انواع هورمون ریشه‌زایی
1. هورمون‌های مصنوعی
هورمون‌هایی هستند که در آزمایشگاه تولید شده و معمولاً به‌صورت پودر، ژل یا مایع عرضه می‌شوند. پرکاربردترین مواد فعال در این هورمون‌ها:
- IBA (ایندول بوتیریک اسید): مؤثرترین و رایج‌ترین هورمون برای ریشه‌زایی
- NAA (نفتالن استیک اسید): برای برخی گیاهان سخت‌ریشه مناسب‌تر است
2. هورمون‌های طبیعی
شامل مواد طبیعی مانند:
- آب بید (Willow Water): تهیه شده از شاخه‌های جوان درخت بید
- عسل طبیعی: خاصیت ضدعفونی دارد و در کنار آن، به‌عنوان محرک رشد طبیعی عمل می‌کند
📷 (تصویر: انواع فرم‌های هورمون ریشه‌زایی شامل پودر، ژل و مایع)
انواع قلمه‌ها و نیاز به هورمون
قلمه خشبی
قلمه‌هایی که از شاخه‌های چوبی درختان گرفته می‌شوند. معمولاً به هورمون قوی‌تر برای ریشه‌دهی نیاز دارند.
قلمه نیمه‌خشبی
شاخه‌هایی که در حال چوبی شدن هستند؛ استفاده از هورمون با غلظت متوسط کافی است.
قلمه علفی
قلمه‌های نرم و سبز مانند قلمه شمعدانی، فیتونیا و …؛ گاهی حتی بدون هورمون نیز ریشه می‌زنند، اما هورمون باعث افزایش سرعت و کیفیت ریشه می‌شود.
📷 (تصویر: نمونه‌هایی از قلمه‌های مختلف: خشبی، نیمه‌خشبی، علفی)
نحوه استفاده از هورمون ریشه‌زایی
گام اول: انتخاب قلمه مناسب
- شاخه‌ای سالم، بدون بیماری و حداقل دارای یک یا دو جوانه انتخاب کنید.
گام دوم: آماده‌سازی قلمه
- برگ‌های پایینی را جدا کنید و برش مورب در پایین قلمه ایجاد کنید تا سطح جذب بیشتر شود.
گام سوم: استفاده از هورمون
بسته به نوع هورمون:
- پودر: قسمت بریده‌شده را مرطوب کرده و در پودر فرو ببرید.
- ژل یا مایع: قلمه را چند ثانیه در ژل یا مایع قرار دهید.
📷 (تصویر: مراحل استفاده از هورمون پودری برای قلمه گل رز)
گام چهارم: کاشت قلمه
قلمه را در بستر مناسب (ترکیب پرلیت و پیت‌ماس یا کوکوپیت) بکارید و در محیطی مرطوب و نیمه‌سایه قرار دهید.
نکات کلیدی در استفاده از هورمون ریشه‌زایی
✅ از ابزار تمیز برای برش قلمه‌ها استفاده کنید. ✅ مقدار زیاد هورمون می‌تواند اثر منفی داشته باشد؛ دقت در دوز مهم است. ✅ همیشه در ظروف تمیز از هورمون استفاده کنید تا آلودگی منتقل نشود. ✅ محیط ریشه‌زایی باید مرطوب، گرم و به دور از نور مستقیم باشد.
سوالات متداول
بله، عسل خاصیت ضدباکتریایی دارد و در برخی موارد می‌تواند به ریشه‌زایی کمک کند.
هورمون پودری حاوی IBA برای قلمه‌های گل رز گزینه‌ای ایده‌آل است.
خیر، برخی گیاهان مثل پتوس و فیتونیا بدون هورمون هم به‌خوبی ریشه می‌زنند، اما برای گیاهان سخت‌ریشه استفاده از هورمون توصیه می‌شود.
بین 7 تا 21 روز، بسته به نوع گیاه و شرایط محیطی.
جمع‌بندی
هورمون‌های ریشه‌زایی ابزار قدرتمندی برای باغبانان، گل‌فروشان و تولیدکنندگان گیاه هستند. با شناخت نوع قلمه، انتخاب فرم مناسب هورمون و رعایت اصول به‌کارگیری آن، می‌توانید موفقیت خود را در قلمه‌زنی به‌طور چشمگیری افزایش دهید. چه در خانه مشغول نگهداری از گیاهان آپارتمانی باشید و چه در گلخانه‌ای حرفه‌ای فعالیت کنید، استفاده صحیح از هورمون ریشه‌زایی یک گام کلیدی برای تولید گیاهان سالم و ریشه‌دار است.
